Ćwiczenia ułatwiające integrację odruchów pierwotnych

Poniższe ćwiczenia pozwalają wspomagać integrację przetrwałych odruchów. Mają na celu wyciszenie takich odruchów jak toniczny odruch błędnikowy (TOB), asymetryczny toniczny odruch szyjny (ATOS), odruch Moro, przerażenia ze strachu (OPS) oraz wiele innych. Nie zastępują jednak pełnej terapii dziecka, wykonywanej przez terapeutę. Działają na układ nerwowy dziecka, w szczególności na móżdżek, oraz stymulują rozwój połączeń nerwowych pomiędzy kolejnymi piętrami centralnego układu nerwowego. Sprzyja to poprawie koordynacji, równowagi, czy lepszej kontroli emocjonalnej. Wg. H. Blomberga i S. Goddard-Blythe wspomagają leczenie takich zaburzeń jak ADHD, ADD i zaburzenia uczenia się.

Polegają głównie na wykonywaniu oscylacyjnych ruchów całego ciała w różnych pozycjach. Ważne, aby były wykonywane rytmicznie. Początkowo będziesz musiał nauczyć dziecko wykonywania ruchów oscylacjnych poprzez ćwiczenia bierne, ale z czasem dziecko nauczy się prawidłowego ruchu i będzie mogło ćwiczyć samo. Aby uzyskać odpowiedni efekt terapeutyczny ćwiczenia powinny być wykonywane minimum 5 razy w tygodniu, przez czas od kilku miesięcy do roku, w zależności od poziomu problemu dziecka. Nawet jeżeli objawy niezintegrowanych odruchów się wyciszą, należy kontynuować ćwiczenia przez 2/3 miesiące po ustąpieniu objawów.

Czas wykonywania ćwiczeń najlepiej jest stopniowo zwiększać. Zacznij od 2-3 minut w ciągu dnia, stopniowo wydłużając czas ćwiczeń nawet do pół godziny. Zwiększać należy również ilość ćwiczeń. Początkowo 1 lub 2 ćwiczenia bierne, następnie można wprowadzać ćwiczenia aktywne. Ostateczna liczba ćwiczeń nie powinna przekraczać 5 jednego dnia, by uniknąć przeciążenia układu nerwowego. Po kilku minutach trwania ćwiczenia możesz zmienić częstotliwość oscylacji, by uniknąć przyzwyczajenia mózgu do bodźca. Wszystkie ćwiczenia wykonujcie w cichym pomieszczeniu. Na czas ćwiczeń wyłącz radio/ telewizor i nie rozmawiaj z dzieckiem na tematy nie związane z ćwiczeniami. Nawet przy ćwiczeniach biernych dziecko powinno skupiać się na wykonywanych ruchach i na odczuciach z własnego ciała.

Jeżeli przy ćwiczeniach aktywnych dziecko zacznie gubić rytm, przerwij ćwiczenie i zrób krótką przerwę. W ramach przerwy możesz wykonać kilka minut ćwiczenia w formie biernej i następnie dziecko powróci do aktywnego ruchu. Jeżeli dziecko ma trudność z wykonaniem ćwiczeń w sposób płynny i rytmiczny, przejdźcie do łatwiejszego wariantu lub zmieńcie je na wersję bierną.

W trakcie wykonywania ćwiczeń u dziecka mogą się pojawiać skutki uboczne w postaci reakcji emocjonalnych, takich jak spontaniczny śmiech, złość lub niechęć do wykonywania ćwiczeń. Mogą się również pojawić reakcje autonomiczne, takie jak nadmierna potliwość, mdłości, potrzeba wyjścia do toalety, zawroty głowy. W takim wypadku zrób przerwę i pozwól dziecku się uspokoić. W przypadku dużych problemów można podzielić sesje ćwiczeniową na kilka części wykonywanych w ciągu dnia. Jeżeli dziecko nie jest już w stanie wykonywać ćwiczeń poprawnie, wydaje się senne lub zbyt rozdrażnione należy zakończyć ćwiczenia w danym dniu, by uniknąć przeciążenia układu nerwowego. Ilość i rodzaj wykonywanych ćwiczeń, a także niepokojące reakcje dziecka w trakcie wykonywania ćwiczeń lub po ich wykonaniu należy konsultować z terapeutą.

Ważne jest Twoje wsparcie dla dziecka. Zachowaj spokój i mów opanowanym głosem. Jeżeli nie ma czasu na spokojne przeprowadzenie wszystkich ćwiczeń, zmniejsz ich ilość, aby uniknąć nerwowej atmosfery i “pośpieszania dziecka”. Pamiętaj, że ćwiczenia mają dziecku pomóc, a nie powodować u niego uczucia niedocenienia lub obniżać poczucie własnych zdolności.

Ćwiczenia mimo, że wydają się proste, będą dla dziecka dużym wyzwaniem i należy mu okazać cierpliwość i zrozumienie. Jeżeli jednak dopilnujesz, by dziecko ćwiczyło regularnie, to po pewnym okresie czasu zauważysz u dziecka poprawę koordynacji i płynności wykonywania ruchów. Wtedy wystarczy tylko towarzyszyć dziecku przy samodzielnym wykonywaniu ćwiczeń, aż do momentu, gdy będzie je wykonywać poprawnie.

Ćwiczenia bierne

Bujanie wzdłuż osi ciała w pozycji leżenia na plecach z kolanami prostymi.
1. Pozycja wyjściowa: dziecko leży na plecach z kolanami prostymi, kończyny dolne nie złączone, odstęp ok 2-3cm, kończyny górne ułożone wzdłuż tułowia, głowa i ramiona rozluźnione. Rodzic siada od strony stóp dziecka.
2. Ruch: rodzic chwyta dziecko za kostki lub przeguby stóp i wykonuje rytmiczne ruchy wzdłuż osi ciała dziecka, czyli naprzemiennie w kierunku głowy i w kierunku stóp. Jest to ruch, jak byśmy chcieli przesunąć dziecko do góry i przyciągnąć z powrotem do siebie ale bez przemieszczania po nawierzchni.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy dziecko ma rozluźnione ramiona i ręce, czy nie zaciska dłoni w pięści lub nie podciąga rąk do brzucha lub głowy. Jeżeli tak, należy przypomnieć dziecku o rozluźnieniu ciała.
  - Czy dziecko ma rozluźnioną szyję, a ruchom ciała towarzyszy ruch głowy przypominający lekkie potakiwanie. Jeżeli głowa jest sztywna i nie porusza się razem z ciałem lub dziecko nieświadomie obraca głowę na boki lub próbuję zginać głowę w przód lub odginać to należy je poprawić.
  - Czy dziecko nie skręca nóg do zewnątrz lub na zewnątrz. Stawy biodrowe powinny być ustawione w pozycji neutralnej, czyli rzepki kolan powinny być skierowane do sufitu.
  - Czy dziecko ma rozluźnione stopy i kolana. Jeżeli chwyt za przegub stopy powoduje łaskotanie u dziecka, lub pod wpływem nacisku rąk rodzica, dziecko zgina palce u stóp lub usztywnia stopę w zgięciu, to można zmienić chwyt z poziomu stopy na kostki dziecka.

Bujanie wzdłuż osi ciała w pozycji leżenia na plecach z kolanami zgiętymi.
1. Pozycja wyjściowa: dziecko leży na plecach z kolanami zgiętymi ok. 45^o i stopami opartymi na podłodze, stopy ustawione na szerokość bioder, leżą płasko na podłodze kończyny górne ułożone wzdłuż tułowia, głowa i ramiona rozluźnione. Rodzic ustawia się od strony stóp dziecka.
2. Ruch: rodzic chwyta dziecko za kolana lub uda i wykonuje rytmiczne ruchy wzdłuż osi ciała dziecka, czyli naprzemiennie w kierunku głowy i w kierunku stóp.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Patrz ćwiczenie 1.
  - (Dodatkowo) Czy dziecko nie podwija palców stóp lub czy nie podnosi dużego palca u stopy. Jeżeli tak popraw dziecko, stopa powinna być ułożona płasko na podłożu i powinna być rozluźniona.

Bujanie wzdłuż osi ciała w pozycji leżenia na boku.
1. Pozycja wyjściowa: dziecko leży na boku, ręka bliżej podłoża znajduje się pod głową, ręka przeciwna ułożona wzdłuż tułowia. Nogi złączone zgięte około 45^o w biodrach i około 90^o w kolanach. Głowa luźno ułożona na ręce, stopy i dłonie rozluźnione. Rodzic siada za plecami dziecka na wysokości bioder.
2. Ruch: rodzic chwyta dziecko od góry z biodro i bark, lub za biodro, a drugą rękę umieszcza wzdłuż kręgosłupa dziecka, następnie wykonuje rytmiczne ruchy wzdłuż osi ciała dziecka, czyli naprzemiennie w kierunku głowy i w kierunku stóp.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy głowa dziecka porusza się luźno razem z kierunkiem ruchu, czy dziecko nie próbuje unosić głowy nad podłoże lub podpierać na dłoni dolnej ręki.
  - Czy nogi poruszają się zgodnie z kierunkiem ruchu, czy dziecko nie próbuje dodatkowo zginać nóg przy ruchu w stronę stóp i lekko prostować przy ruchu w stronę głowy (lub ewentualnie odwrotnie).
  - Czy stopy dziecka są rozluźnione, czy dziecko nie próbuje krzyżować stóp lub w inny sposób zaczepiać jedna stopę o drugą.
  - Jeżeli w trakcie tych ruchów dziecko nie jest w stanie utrzymać równowagi, lub opada na brzuch lub na plecy, można złapać jedną ręka za bark dziecka od góry w celu stabilizacji w kierunku przód tył (dobrzuszny i dogrzebietowy). Ruch górnej części tułowia w kierunku do głowy i do stóp powinien zostać niezmieniony.

Bujanie na boki w pozycji leżenia na plecach.
1. Pozycja wyjściowa: dziecko leży na plecach z kolanami prostymi, kończyny dolne w odstępie 2-3cm od siebie, kończyny górne ułożone wzdłuż tułowia, głowa i ramiona rozluźnione. Rodzic siada na wysokości klatki piersiowej dziecka.
2. Ruch: rodzic kładzie rękę płasko na klatce piersiowej dziecka. Następnie wykonuje rytmiczne ruchy rotacji klatki na prawą i lewą stronę dziecka (tak jakby chciał delikatnie obrócić dziecko na jeden i drugi bok).
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy dziecko ma rozluźniona głowę. Głowa dziecka powinna poruszać się na boki tylko tyle ile wynosi obrót ciała, dziecko nie powinno dodatkowo zwiększać rotacji głowy lub blokować jej i wpatrywać się w jeden punkt na suficie.
  - Czy dziecko nie wykonuje dodatkowych ruchów rąk i nóg, np. zaciskania w pięść, podwijania palców u stóp, krzyżowania stóp lub ściskania kolan.
  - To ćwiczenie w szczególny sposób stymuluje prace jelit. Mogą pojawić się u dziecka delikatne mdłości, gazy lub dziecko będzie potrzebowało skorzystać z toalety. W takim przypadku można zrobić chwilę przerwy i kontynuować ćwiczenie po kilku minutach.

Bujanie na boki w pozycji leżenia na brzuchu.
1. Pozycja wyjściowa: dziecko leży na brzuchu z kolanami prostymi, stopy złączone, ręce zgięte i ułożone pod głową, pachy spoczywają na podłodze, czoło (nie broda !) oparte na grzbietach dłoni. Grzbiety stóp leżą płasko na podłożu. Rodzic siada na wysokości bioder dziecka.
2. Ruch: rodzic układa dłoń płasko na kości krzyżowej dziecka lub chwyta za gumkę od spodni. Następnie wykonuje naprzemienne ruchy rotacji bioder z boku na bok (podobnie jak w ćwiczeniu 4.) W tym ćwiczeniu ruch odbywa się od nóg do klatki piersiowej dziecka, głowa i ręce dziecka powinny pozostać nieruchome.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy głowa i ramiona pozostają nieruchome. Jeżeli jest taka potrzeba można położyć druga rękę między łopatkami dziecka w celu stabilizacji.
  - Czy pachy leżą płasko na podłożu, czy dziecko nie próbuje naciskać łokciami na podłoże lub unosić czoła do góry.
  - Czy czoło dziecka opiera się luźno na rekach i czy dziecko nie zaciska palców dłoni.
  - Czy grzbiety stóp leżą płasko na podłożu, jeżeli jest taka potrzeba można podłożyć miękką poduszkę pod stopy w celu ich odpowiedniego podparcia.

Ćwiczenia aktywne – wykonywane przez dziecko pod kontrolą rodzica

Odpychanie się wzdłuż osi ciała w pozycji leżenia na plecach z kolanami zgiętymi.
1. Pozycja wyjściowa: podobnie jak w ćwiczeniu 2.
2. Ruch: Tym razem dziecko odpycha się stopami od podłoża powodując ruchy ciała w stronę głowy i stóp. Ruch Jest taki sam jak przy biernej wersji ćwiczenia.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy dziecko pozostaje w miejscu. Ruchy dziecka powinny być na tyle małe, by odpychanie się nie powodowało przesuwania ciała w stronę głowy. Początkowo można pomóc dziecku przytrzymując jego stopy w jednym miejscu na podłożu.
  - Czy odpychanie się nogami nie powoduje zaciskania lub ruchów kolan na zewnątrz. W miarę możliwości kolana powinny pozostać rozluźnione.
  - Czy pozostałe elementy ciała dziecka pozostają rozluźnione (patrz uwagi do ćwiczenia 2.)
  - Czy ruchy pozostają płynne i rytmiczne.
  - UTRUDNIENIE: jeżeli dziecko opanowało podstawowa wersję ćwiczenia, można w kolejnych dniach/ tygodniach dodać utrudnienie. Rodzic może usiąść na poziomie barków dziecka. Następnie powoli przesuwać swój palec wskazujący w odległości ok. 20/ 30 cm od oczu dziecka w kierunku od linii nosa na prawa lub lewą stronę i z powrotem do linii nosa. Dziecko ma za zadanie śledzić wzrokiem palec rodzica jednocześnie nie zaburzając rytmu odpychania. Początkowo można wykonywać małe ruchy blisko linii nosa, następnie zwiększać zakres ruchu głowy aż do pełnego obrotu w prawo lub lewo. Pełen obrót rozumiemy przez położenie policzka i ucha na podłodze a nie wykonania skłonu tj . dotknięcie brodą barku.
  - UTRUDNIENIE: jeżeli dziecko opanuje pierwszy wariant utrudnienia można dodać ruchy rąk. Początkowo ustawiamy głowę w skręcie/obrocie na jedną ze stron, dziecko układa rękę po stronie twarzy na podłodze, odwiedzioną 90^o i prostą w łokciu; rękę po stronie potylicy ustawia w odwiedzeniu 90^o oraz zgięciu w łokciu około 90^o (np. jeżeli dziecko patrzy w prawa stronę to ręka prawa pozostaje wyprostowana w odwiedzeniu 90^o, a ręka lewa jest zgięta w łokciu). Dziecko nie przerywając rytmicznego odpychania nogami skręca głowę w stronę przeciwną ( w tym przypadku w lewo), następnie prostuje rękę zgiętą w łokciu i zgina rękę przeciwną ( czyli prostuje rękę prawą i zgina rękę lewą). Pierwsze ruchy mogą być mniej płynne, czyli jednym ruchem dziecko obraca głowę i jednym ruchem zmienia ustawienie rąk. Następnie w miarę kolejnych tygodni ćwiczeń dziecko może próbować powoli obracać głowę i powoli zmieniać położenie przedramion.
  - UWAGA Jeżeli utrudnienie ćwiczenia powoduje zaburzenie rytmu odpychania się nogami lub dodatkowe ruchy tułowia na boki należy wrócić do łatwiejszego wariantu ćwiczenia. Świadczy to o zbyt trudnym zadaniu dla układu nerwowego. Wykonywanie ćwiczenia w nieprawidłowym wzorcu będzie utrwalać złe nawyki.

Naprzemienne rotacje głowy.
1. Pozycja wyjściowa: dziecko leży na plecach z kolanami prostymi, stopy złączone, kończyny górne ułożone wzdłuż tułowia, głowa i ramiona rozluźnione. Dziecko lub rodzic układa swój palec wskazujący lub kciuk (w przypadku dziecka palec dłoni dominującej) na wysokości nosa dziecka w odległości ok. 20/30 cm. Palec pozostaje nieruchomy przez całe ćwiczenie.
2. Ruch: dziecko wykonuje naprzemienne rotacje głowy na prawą i lewa stronę od palca. Początkowo ruchy mogą być małe, a następnie można zwiększać zakres rotacji.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Ruchy głowy na boki powinny mieć taki sam zakres na prawa i lewa stronę. Należy pilnować by zawsze nos mijał palec w linii środka ciała.
  - Jeżeli dziecko samo trzyma palec w linii środka, to należy pilnować , by pozostał on nieruchomo i Ne poruszał się razem z ruchem głowy.
  - W tym ćwiczeniu ruch wykonuje jedynie głowa dziecka. Pozostałe części ciała powinny leżeć rozluźnione na podłożu.
  - Jeżeli dziecko ma jakiekolwiek uszkodzenie lub niestabilność w obrębie szyi (np. w przypadku dzieci z Zespołem Downa, po wypadkach komunikacyjnych z uszkodzeniem typu whiplash lub inne) to należy pominąć to ćwiczenie.

Rozwijanie umiejętności wodzenia wzrokiem za przedmiotami.
1. Pozycja wyjściowa: jak w ćwiczeniu 7.
2. Ruch:
  - WARIANT 1. Dziecko przesuwa powoli palec na bok i nie poruszając głową wodzi wzrokiem za palcem. Następnie powraca do linii środka i przesuwa palec na drugą stronę. Ćwiczenie powinno być wykonywane w bardzo wolnym rytmie.
  - WARIANT 2. Dziecko prostuję rękę i odsuwa palec od twarzy na odległość ramienia, następnie powoli przysuwa palec na odległość 20-30 cm od twarzy. Ruch palca wykonywany jest w linii środkowej ciała czyli na wysokości nosa. Jednocześnie cały czas wodzi wzrokiem z palcem.
  - WARIANT 3. Dziecko skupia wzrok na palcu znajdującym się na wysokości 20-30 cm od oczu, następnie nie wykonując dodatkowych ruchów ciałem skupia wzrok na oddalonym punkcie, np. na suficie. Ponownie wraca spojrzeniem na palec i powtarza całe ćwiczenie.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy dziecko pozostawia głowę nieruchomą i wodzi za palcem wyłącznie oczami.
  - Czy w trakcie ćwiczenia dziecko nie traci koncentracji i nie spogląda na przedmioty znajdujące się w tle, np. na ścianę lub sufit.
  - Jeżeli pojawią się objawy zmęczenia oczu, suchość oka, nadmierne łzawienie, pieczenie lub swędzenie oczu, należy zrobić przerwę i wykonywać ćwiczenie przy mniejszej ilości powtórzeń i wolniejszym rytmie.

„Wycieraczki”.
1. Pozycja wyjściowa: dziecko leży na plecach z kolanami prostymi, stopy rozstawione na szerokość bioder, ręce ułożone wzdłuż tułowia, głowa i ramiona rozluźnione.
2. Ruch: dziecko wykonuje naprzemienne rotacje nóg do środka i na zewnątrz, tak by stopy stykały się dużymi palcami a następnie odwracały w kierunku przeciwnym.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Ruch wykonywany jest od poziomu biodra. Nie powinny pojawiać się rotacje w obrębie kolan lub ruchy stop. Jeżeli jest taka potrzeba rodzic może ułożyć swoje dłonie na udach dziecka oraz wspomóc rotacje całej nogi do środka i na zewnątrz.
  - Czy dziecko nie wykonuje dodatkowych ruchów w obrębie głowy, tułowia lub rąk, np. zaciskania w pięść, obracania głowy, rotacje tułowia.
  - Czy dziecko nie próbuje zginać kolan i/lub palców u stóp.

Rolowanie na brzuchu.
1. Pozycja wyjściowa: patrz ćwiczenie 5.
2. Ruch: dziecko próbuje obracać miednicę i dolna część tułowia naprzemiennie na prawo i lewo, tak jakby chciało lekko obrócić się na bok.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy dziecko nie ma sztywnych wyprostowanych kolan. W trakcie unoszenia lewej strony miednicy kolano lewe powinno się lekko zginać i odpychać od podłoża. Podobnie dla strony prawej.
  - Czy dziecko nie wykonuje dodatkowych ruchów stopami. Grzbiety stóp powinny znajdować się płasko na podłożu, jeżeli jest tak potrzeba można podłożyć miękką poduszkę pod stopy.
  - Czy dziecko nie wykonuje dodatkowych ruchów w obrębie górnej części tułowia lub czy nie próbuje unosić głowy.

Odpychanie się wzdłuż osi pionowej tułowia w pozycji leżenia na brzuchu.
1. Pozycja wyjściowa: dziecko leży na brzuchu, stopy są zgięte do 90^o oparte palcami na podłożu. Ręce zgięte w łokciach podpierają górną część tułowia. Klatka piersiowa uniesiona, ale brzuch pozostaje na podłożu. Ręce ustawione są na szerokość barków, znajduje się pod barkami lub delikatnie przed linia obręczy barkowej, dłonie leżą płasko na podłodze wzdłuż osi przedramion, oparte częścią dłoniową na podłożu. Głowa jest w przedłużeniu kręgosłupa patrzy na podłogę pomiędzy dłońmi.
2. Ruch:
  - WARIANT 1. Dziecko odpycha się przy użyciu stóp i siły ramion tak by ciało od głowy po piety przesuwało się naprzemiennie w przód i w tył (w stronę głowy i stronę stóp).
  - WARIANT 2. Dziecko odpycha się wyłącznie używając siły stóp, ramiona maja tylko za zadanie utrzymać pozycje klatki piersiowej i głowy. Pomaga to poprawić koordynacje między dolna a górną częścią ciała.
  - WARIANT 3. W celu rozciągnięcia palców u stóp i zgięcia grzbietowego w stawie skokowym dziecko porusza się przód tył używając siły ramion, a w trakcie ruchu w tył pozwala piętom przesunąć się w tył poza linię palców.
  - WARIANT 4. Dziecko kładzie stopy luźno stroną grzbietową stopy na podłożu lub miękkiej poduszce i wykonuje ruchy przód- tył za pomocą siły rąk i obręczy barkowej. Można stosować u dzieci z osłabioną siłą kończyn górnych lub aktywnym odruchem STOS (symetryczny toniczny odruch szyjny) lub odruchem Babińskiego.
  - WARIANT 5. Dziecko kładzie czoło na zgiętych ramionach, pachy i klatkę piersiową opiera na podłożu. Następnie wykonuje ruchy wzdłuż osi ciała za pomocą siły stóp. Ten wariant ćwiczenia może być stosowany jako ułatwienie, gdy wariant 2. Jest zbyt trudny do skoordynowania.
  - UWAGA Wariant ćwiczenia należy dostosować do potrzeb dziecka lub zmieniać co kilka tygodni w celu urozmaicenia ćwiczeń.

Pełzanie.
1. Pozycja wyjściowa: dziecko leży na brzuchu z kolanami prostymi, stopy złączone, ręce zgięte i ułożone pod głową, pachy spoczywają na podłodze, czoło (nie broda !) oparte na grzbietach dłoni. Grzbiety stóp leżą płasko na podłożu.
2. Ruch: dziecko zgina jedna z nóg w kolanie i biodrze, tak by kolano znalazło się na poziomie miednicy lub nieznacznie wyżej. Opiera stopę zgięta 90^o palcami na podłożu, palce stóp są zgięte, a pieta skierowana jest do sufitu. Następnie dziecko prostuje nogę zgięta układa ją strona grzbietowa na podłożu i wykonuje podobny ruch noga przeciwną.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy pieta dziecka w chwili zgięcia skierowana jest do sufitu a nie w stronę ciała. Czy wszystkie palce stopy równomiernie przylegają do podłoża. Jeżeli dziecko rotuje stopę i kładzie ją stronę boczna na podłożu, można zmniejszyć kat zgięcia lub rodzic może przytrzymać stopę i pomagać ją ustawić.
  - Czy tułów dziecka pozostaje przyklejony do podłoża. Może pojawić się delikatne uniesienie miednicy po stronie zgięcia, ale dziecko nie powinno przy tym ćwiczeniu obracać się na bok. Czoło powinno pozostać nieruchomo oparte na dłoniach.
  - Czy nie występują dodatkowe ruchy w obrębie tułowia, szyi, głowy, rąk.
  - Czy dziecko odkłada wyprostowana nogę opierając strona grzbietową stopy o podłoże. Jeżeli dziecku trudno jest skoordynować naprzemienne zginanie grzbietowe i rozluźnianie stopy w stronę zgięcia podeszwowego, należy zmniejszyć szybkość zmian lub robić krótką pauzę przy każdym zgięciu nogi w celu poprawienia pozycji.
  - UTRUDNIENIE: jeżeli dziecko opanuje podstawowa formę ćwiczenia, można podłożyć mu ręcznik lub miękki koc pod ramiona i górna część tułowia. Następnie dziecko prostując nogę odpycha się od podłoża i przesuwa ciało w przód (tak jak by pełzało przy pomocy samych nóg). W ten sposób dziecko może przemieszczać się wzdłuż całej długości pokoju. Ważne jednak, by mimo utrudnienia dziecko zanim wykona ruch przeciwną kończyną, najpierw oparło stopę strona grzbietową na podłożu (czyli zanim lewa noga wykona ruch, prawa stopa musi zostać oparta płasko na podłożu).

Bujanie w pozycji czworaczej.
1. Pozycja wyjściowa: Dziecko opiera się na kolanach i dłoniach w pozycji czworaczej. Głowa jest ustawiona w przedłużeniu tułowia, spogląda na podłogę w punkcie powyżej linii dłoni. Dłonie płasko na podłożu, łokcie w lekkim zgięciu, tak by uniknąć przeprostu. Stopy rozluźnione, stroną grzbietową ułożone na podłożu. Jeżeli ruchomość stopy na to nie pozwala można podłożyć poduszkę pod stopę.
2. Ruch: dziecko wykonuje ruchy bujania w przód i w tył ( w stronę głowy i stronę stóp) odpychając się z kolan i dłoni.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy tułów i głowa dziecka pozostają nieruchome, równolegle do podłoża.
  - Czy stopy dziecka pozostają nieruchome oraz czy podudzia nie unoszą się nad podłoże.
  - Czy przy ruchu w tył biodra dziecka nie przesuwają się zbyt mocno, tak jak przy siadaniu na piętach. Ruchy powinny być niewielkie, na taką sama odległość w przód i w tył.
  - Czy dziecko do wykonania ruchów bujania nie wykorzystuje zgięcia i wyprostu głowy.
  - Czy przy tym ćwiczeniu dziecko nie blokuje łokci w przeproście lub rotacji.

Kocie grzbiety.
1. Pozycja wyjściowa: jak w ćwiczeniu 12.
2. Ruch: dziecko zgina brodę w stronę klatki i wygina kręgosłup w kierunku zgięcia, następnie prostuje głowę, patrzy w przód i pozwala wygiąć się kręgosłupowi, pępkiem w stronę podłogi. Dziecko wykonuje ruchy naprzemiennie w kierunku zgięcia i wyprostu.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy przy tym ćwiczeniu dziecko nie blokuje łokci w przeproście lub rotacji.
  - Czy stopy dziecka pozostają nieruchome, oraz czy podudzia nie unoszą się nad podłoże.

Siadanie na piętach.
1. Pozycja wyjściowa: jak w ćwiczeniu 13.
2. Ruch: utrzymując głowę nieruchomo dziecko odpycha się dłońmi od podłoża i siada na piętach, następnie odpychając się z nóg powraca do pozycji wyjściowej. Dziecko wykonuje ruchy naprzemiennie.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy głowa dziecka pozostaje nieruchomo. Ruchy głowy mogą wskazywać na aktywny odruch STOS.
  - Czy przy tym ćwiczeniu dziecko nie blokuje łokci w przeproście lub rotacji.
  - Czy stopy dziecka pozostają nieruchome, oraz czy podudzia nie unoszą się nad podłoże.

“Robot”.
1. Pozycja wyjściowa: dziecko leży na plecach, głowa ustawiona w osi ciała, ręce odwiedzione 90^o, nogi złączone i wyprostowane
2. Ruch: dziecko obraca głowę na bok, następnie zgina rękę w łokciu do 90^o i nogę w kolanie po stronie przeciwnej do obrotu głowy (jeżeli obraca głowę w prawo, to zgina lewą rękę i lewą nogę). Następnie odwraca głowę w stronę przeciwną, prostuje zgięte kończyny i zgina przeciwne.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy dziecko wykonuje ruch powoli w pełni kontrolując wykonywane ruchy.
  - Czy dziecko zaczyna ruch od głowy.
  - Czy dziecko nie aktywuje dodatkowo mięśni tułowia, poprzez zginanie ciała do boku.
  - UTRUDNIENIE : jeżeli dziecko opanuje podstawową wersję ćwiczenia, można odwrócić schemat zginania kończyn, tzn. jeżeli dziecko skręca głowę w prawo to zgina prawa rękę i nogę, a pozostawia wyprostowane lewą rękę i lewa nogę. Ćwiczenie początkowo może sprawiać wiele trudności koordynacyjnych, ponieważ wymaga pracy kończyn w sposób odwrotny do napięcia jakie wywołuje niezintegrowany odruch.
  - UTRUDNIENIE : Dziecko pozostawia głowę nieskręcona w osi ciała, następnie zgina kończyny przeciwne, tzn. jednocześnie zgina prawa rękę i lewą nogę, a następnie lewa rękę i prawa nogę. Ćwiczenie pozwala na wykonywanie przez dziecko ruchów kończyn niezależnie od ruchu głowy.

Przetaczanie z pozycji leżenia na brzuchu do pozycji leżenia na plecach.
1. Pozycja wyjściowa: dziecko leży na brzuchu, czoło oparte na zgiętych rekach, nogi wyprostowane
2. Ruch: dziecko rozpoczyna ruch od ugięcia jednej nogi w kolanie, następnie powoli zaczyna się przetaczać na plecy: najpierw biodro, potem tułów ostatecznie głowa i barki. Przy powrocie do pozycji na brzuchu dziecko wykonuje ruchy odwrotne: najpierw obraca głowę, później barki i tułów, później biodra razem z nogami. Następnie ćwiczenie wykonywane jest w przeciwna stronę.
3. Na co należy zwrócić uwagę:
  - Czy dziecko podczas obrotu nie próbuj się odginać w tył albo czy nie odgina do tylu samej głowy.
  - Czy przy wykonywaniu ćwiczenia dziecko nie zaciska dłoni w pięść lub nie podwija palców u stóp.
  - Czy dziecko kontroluje cały ruch obrotu i nie “upada” bezwładnie na plecy lub brzuch w zależności od kierunku ruchu.

Jakie zabawy można wykorzystać, aby dodatkowo wspierać rozwój dziecka?

Zabawa w zapasy, przetaczanie się, turlanie na trawie.
Zabawy umożliwiające stymulacje układu równowagi: chodzenie po linii, skoki na jednej nodze, zabawy w utrzymywanie równowagi w różnych, dziwnych pozycjach, zabawa w “baba jaga patrzy”
Zabawy stymulujące układ przedsionkowy: bujanie, huśtanie na huśtawce, skoki na trampolinie, u dzieci mniejszych zabawa w “koci koci łapci…”
Zabawa w zwierzątka, wymagająca poruszania się na czworaka (na kolanach i łokciach)
Tory przeszkód wymagające naprzemiennego pełzania, chodzenia na czworakach, przeciskania się przez ciasne przejścia, zmianę kierunku ruchu, przechodzenie po różnych podłożach.
Masaż twarzy, np. poprzez zabawę w mycie buzi w trakcie kąpieli: masowanie czoła, masowanie oczu, rozciąganie nosa na boki, masowanie policzków, rozciąganie ust na boki.
Zabawa w robienie min przed lustrem. Najlepiej w trakcie zabawy próbować z dzieckiem zaprezentować każdą emocję poprzez zabawną minę.

Opracowanie przygotowano w oparciu o:

Blomberg, Harald (2015), The Rythmic Movment Method: A revolutionary approach to improved health and well-being, Lulu Publishing Services: USA.
Goddard Blythe, Sally (2018), Odruchy, uczenie się i zachowanie: Okno do umysłu dziecka, tłum. T. Śliwowski, PWN: Warszawa.

Opracowali Aleksandra Konieczny, Szymon Konieczny.