Terapia manualna a leczenie bólu – jak zrozumieć i oswoić przewlekłe dolegliwości

1. Czym jest ból

Według International Association for the Study of Pain (IASP) ból to:

„Nieprzyjemne doświadczenie sensoryczne i emocjonalne związane z rzeczywistym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanek lub przypominające doświadczenie z nim związane.”

Kluczowe w tej definicji jest słowo „doświadczenie” – bo ból nie jest tylko impulsem nerwowym, ale złożoną interpretacją naszego mózgu.

Dodatkowo IASP podkreśla, że:

1. Ból jest zawsze doświadczeniem osobistym, które w różnym stopniu zależy od czynników biologicznych, psychologicznych i społecznych.
2. Ból i nocycepcja to różne zjawiska – samo pobudzenie neuronów sensorycznych nie wystarcza, aby stwierdzić obecność bólu.
3. Ludzie uczą się pojęcia bólu w oparciu o swoje doświadczenia życiowe.
4. Raport osoby o odczuwanym bólu należy traktować poważnie.
5. Choć ból zwykle pełni funkcję adaptacyjną, może mieć negatywny wpływ na funkcjonowanie, samopoczucie społeczne i psychiczne.
6. Opis słowny to tylko jeden ze sposobów wyrażania bólu – brak możliwości komunikacji nie oznacza, że człowiek lub zwierzę nie odczuwa bólu.

Ból przewlekły – problem globalny

Szacuje się, że co piąty dorosły na świecie cierpi na ból przewlekły. W Europie odsetek ten sięga nawet 45% populacji w niektórych krajach. To nie tylko problem zdrowotny – to także ogromne obciążenie ekonomiczne i społeczne. W USA straty wynikające z niezdolności do pracy oraz koszty leczenia bólu przewlekłego szacuje się na setki miliardów dolarów rocznie. Ból, jeśli utrwala się w naszym układzie nerwowym, staje się nie tylko objawem, ale odrębną jednostką chorobową.

2. Fizjologia bólu – jak mózg interpretuje sygnały bólowe

Drogi przewodzenia bólu możemy podzielić na:

• wstępujące – przekazujące do mózgu informacje o podrażnieniu receptorów bólowych,
• zstępujące – wysyłające z mózgu sygnały, które modulują odpowiedź receptorów, informując je, czy przekazywanie bólu jest nadal potrzebne.

Drogi wstępujące działają na trzech poziomach:

1. Nocyceptory – specjalne receptory wyspecjalizowane w odczuwaniu bólu,
2. Rdzeń kręgowy – „autostrada” przesyłająca impulsy nerwowe do mózgu,
3. Mózg, w którym głównym przekaźnikiem jest wzgórze.

Na każdym etapie zachodzi dynamiczna wymiana substancji chemicznych między setkami komórek nerwowych. Niektóre, jak jony sodu, potasu i wapnia, odpowiadają za powstawanie impulsu nerwowego, inne, np. cytokiny, modulują reakcję bólową, zwiększając lub zmniejszając pobudzenie receptorów w odpowiedzi na uraz.

Ból może wywoływać także reakcję zapalną, która umożliwia usunięcie uszkodzonej tkanki i proces regeneracji. Dzięki temu ból nie jest efektem pojedynczego „przycisku” w mózgu, lecz wynikiem skomplikowanej sieci informacji, które mózg interpretuje i na ich podstawie zarządza reakcją organizmu.

Główny cel bólu jest prosty: zniechęcić nas do używania uszkodzonej części ciała, aż do jej regeneracji.

3. Patologia bólu

Czasem ból przechodzi proces chronifikacji, kiedy prawidłowa reakcja bólowa (np. po skręceniu kostki) staje się przewlekła.

Początkowo sądzono, że to po prostu przedłużający się ból (do 3 miesięcy ból ostry, powyżej – przewlekły). Obecnie wiemy, że chronifikacja obejmuje stopniową zmianę architektury i funkcji wszystkich elementów nerwowych odpowiedzialnych za odczuwanie bólu.

4. Typy bólu

Możemy wyróżnić:

• Nocycepcję – impuls nerwowy wysyłany przez receptory bólowe,
• Percepcję bólu – subiektywne odczucie bólu w mózgu.

Ból dzielimy też na:

• Ostry – pojawia się w trakcie uszkodzenia,
• Przewlekły – patologiczny, utrzymuje się długo po wyleczeniu urazu.

Rodzaje bólu:

• Neurogenny – przy dyskopatii, uszkodzeniu nerwu, neuropatii,
• Mięśniowo-szkieletowy – mięśnie, stawy, powięzi, więzadła, kości,
• Trzewny – choroby i dysfunkcje narządów wewnętrznych,
• Psychosomatyczny – związany z zaburzeniami psychologicznymi, np. depresją lub przewlekłym stresem.

Inny podział:

• Ból nocyceptywny – wynik faktycznego uszkodzenia tkanki,
• Ból neuropatyczny – uszkodzenie dróg czuciowych,
• Ból nocyplastyczny – patologiczna interpretacja bólu przez mózg – nie jest tym samym co ból psychosomatyczny.

Typy bólu mogą występować osobno lub łączyć się ze sobą. Ostatecznie te podziały są stworzone sztucznie dla ułatwienia klasyfikowania chorób – dla naszego ciała ból to ból 🙂

5. Jak działa przekazywanie bólu?

Wyobraźmy sobie, że przepływ informacji czuciowej to firma kurierska:

• Najważniejsze informacje jadą szybkimi autostradami, średnie – drogami szybkiego ruchu, a mniej istotne – drogami lokalnymi.
• Pojedynczy „kurier” może np. przesłać komunikat: „Uważaj, patelnia jest gorąca!” – reakcja mięśni (odruch cofnięcia ręki) następuje szybciej niż świadomość bólu.
• Czasem wysyłana jest seria „kurierów”: „Uwaga, skręcona kostka – nie stawać na nogę przez kilka dni”.
• Kurierzy wiozący informacje o bólu jadą tymi samymi drogami co inne informacje czuciowe (z receptorów dotyku, czucia głębokiego, ciepła, zimna).

Na poziomie rdzenia kręgowego działają stacje koordynacyjne – tzw. bramki kontrolne. Decydują one, które bodźce dotrą do mózgu. Bodźce czuciowe zwykle „jadą” szybciej, a bólowe – wolniej. Drogi szybkie mogą „zamknąć” bramkę kontrolną i nie pozwolić na przewodzenie informacji o bólu.

Ale to nie wszystko. Mózg nie jest tylko biernym odbiorcą – wysyła sygnały zwrotne, które mogą wzmocnić albo wyciszyć ból. To dlatego czasami ból maleje, gdy jesteśmy zajęci czymś innym lub gdy musimy działać szybko (np. w trakcie bójki), a rośnie, kiedy skupiamy się na nim obsesyjnie lub gdy bodziec stresowy ustąpi. To dlatego niektóre bóle pojawiają się dopiero następnego dnia, a nie w chwili urazu.

Dodatkowo mózg może zmieniać ruch na mniej bolesny, co nazywamy motoryczną adaptacją do bólu. Sprawia to że nieświadomie zmieniamy codzienne ruchy tak by nie drażnić nocyceptorów i nie powodować bólu. W krótkim okresie czasu jest to reakcja korzystna, ale gdy sie przedłuża – powoduje przeciążenie kolejnych mięśni i stawów, napędzając błędne koło bólu.

6. Jak można modulować ból?

Nie ma jednej drogi. W leczeniu bólu przewlekłego stosuje się różne strategie, które najczęściej uzupełniają się wzajemnie:

• Terapia manualna – stymuluje receptory dotyku, ciepła, czucia głębokiego i mięśniowe, co „zakorkowuje” drogi czuciowe i zmniejsza ilość informacji o bólu docierających do mózgu.
• Elektroterapia, np. TENS – zamykają bramkę kontrolną poprzez wysyłanie bodźców elektrycznych.
• Akupunktura / igłoterapia – stymuluje receptory tzw. „szybkiego bólu”, które zagłuszają informacje o przewlekłym bólu.
• Ćwiczenia i aktywność fizyczna – dostarczają bodźców z mięśni i stawów oraz poprawiają przepływ krwi, co zmniejsza stężenie cytokin prozapalnych.
• Farmakoterapia – arsenał leków, maści i plastrów pozwala albo blokować przewodnictwo bólowe, albo wysyłać własne sygnały zagłuszające. I tu ważna uwaga: dobór odpowiednich leków zawsze należy do lekarzy specjalistów – najczęściej anestezjologów i neurologów pracujących w Poradniach Leczenia Bólu. To oni decydują, czy potrzebny jest lek przeciwzapalny, opioid, czy może nowoczesny lek działający na układ nerwowy.
• Psychoterapia – przewlekły ból zawsze ma wymiar emocjonalny. Wsparcie psychologiczne pomaga w regulacji emocji, zmniejsza stres i ułatwia odzyskanie kontroli nad ciałem.
• Dieta i leczenie chorób współistniejących – stan zapalny, cukrzyca czy choroby autoimmunologiczne mogą znacząco wpływać na odczuwanie bólu.

7. Dlaczego różne techniki manualne różnią się intensywnością?

Celem terapii manualnej jest zagłuszenie bólu, a nie jego nasilenie. Terapeuta dobiera indywidualnie technikę i siłę nacisku, korzystając m.in. z:

• Sumacji czasowej – wielokrotne bodźce z jednego miejsca zwiększają znaczenie dla mózgu.
• Sumacji miejsca – bodźce z różnych lokalizacji informują mózg o istotności całego obszaru.

Czasem stosuje się pojedynczy silny nacisk, a innym razem delikatną kombinację bodźców dotykowych, wibracji i rozciągania, aby skutecznie modulować ból. Terapeuta może pracować na różnych tkankach: mięśniach, powięziach, stawach, skórze, a także angażować pacjenta do napinania mięśni w celu dodatkowej stymulacji. Wtedy dodatkową stymulację stanowią receptory mięśniowe, a naprzemienne napinanie i rozluźnianie mięśnia zmniejsza obrzęk i wypłukuje nadmiar substancji drażniących.

W sytuacjach gdy ból jest bardzo intensywny, występuje przeczulica lub allodynia lub gdy mamy do czynienia z bólem ostrym skuteczniejsze jest dobranie kilku delikatnych technik, zamiast jednej intensywnej.

Ważna jest też odpowiednia przerwa pomiędzy sesjami terapeutycznymi, która również dobierana jest indywidualnie. Czas pełni kluczową rolę w procesie zwalczania bólu.

Gdy pacjenci pytają mnie czy mogą przyjść jeszcze jutro i pojutrze na terapię, bo za tydzień jadą na urlop, zawsze tłumacze im to na przykładzie przyjmowania leków. Jeżeli na recepcie lekarz wskaże, że dany lek należy przyjmować raz dziennie przez 7 dni, to wzięcie jednego dnia 7 tabletek nie sprawi, że wyzdrowiejemy szybciej – możemy się wręcz pochorować z przedawkowania. Podobnie jest z terapią manualną.

Pamiętaj: głównym efektem terapii manualnej jest zahamowanie informacji bólowej, a nie samo rozciąganie czy rozklejanie tkanek w sensie mechanicznym.

8. Interdyscyplinarny proces leczenia bólu

1. Diagnostyka – określenie typu bólu i leczenie przyczyn.
2. Farmakoterapia – jeżeli nasilenie bólu i stanu zapalnego tego wymaga. Jest dostosowana do rodzaju bólu.
3. Terapia manualna, akupunktura, ćwiczenia ukierunkowane na zmniejszenie bólu.
4. Ćwiczenia reedukacyjne – zmiana wzorca ruchu, wzmocnienie osłabionych mięśni, rozciąganie przykurczonych struktur.
5. Wsparcie psychologiczne – szczególnie przy depresji lub przewlekłym stresie.
6. Leczenie chorób współistniejących – pomoc lekarza specjalisty lub dietetyka.

Pamiętaj! Z racji ryzyka uzależnienia od opioidów leki należy stosować tylko wtedy gdy jest to konieczne i nie zmieniać dawki lub leku bez konsultacji z lekarzem. Obecnie zalecane jest stosowanie tzw. niefarmakologicznych metod leczenia bólu, takich jak ciepłe okłady, rehabilitacja, psychoterapia, by ograniczyć nadużywanie leków przeciwbólowych.

Nie istnieje „cudowna technika” czy jeden złoty lek na przewlekły ból. Ale interdyscyplinarne podejście – łączące ruch, farmakologię, psychoterapię i pracę manualną – daje pacjentowi największe szanse na odzyskanie jakości życia.

9. Jak możemy Ci pomóc?

Nasz zespół oferuje kompleksową opiekę nad pacjentem bólowym:

• Aleksandra i Szymon Konieczny – terapeuci manualni, diagnoza i leczenie przyczyn bólu, wsparcie objawowe.
• Julia Chuda – trener personalny, reedukacja wzorca ruchowego, trening funkcjonalny.
• Elżbieta Wróbel – dietetyk, wsparcie leczenia chorób oraz schorzeń dietozależnych.
• Poradnia Psychologiczna Era Psyche – kompleksowa opieka psychologiczna.
• MamaCare Centrum Położnicze – dodatkowa opieka medyczna dla mam i niemowląt.

Więcej informacji w zakładkach „Nasz zespół” i „Współpraca”.

10. Bibliografia

1. Żylicz, Zbigniew, and Małgorzata Krajnik. Jak powstaje ból? Neurofizjologia bólu dla początkujących. Polska Medycyna Paliatywna 2.1 (2003): 49-56.
2. IASP Terminology
3. Isa, A. S., and S. Chetty. Physiology and pathophysiology of chronic pain (Part I and II): how does pain become chronic? Southern African Journal of Anaesthesia and Analgesia 28.1 (2022): 11-14.
4. Hodges, Paul W., and Kylie Tucker. Moving differently in pain: a new theory to explain the adaptation to pain. Pain 152.3 (2011): S90-S98.
5. Shraim, Muath A., et al. Systematic review and synthesis of mechanism-based classification systems for pain experienced in the musculoskeletal system. The Clinical Journal of Pain 36.10 (2020): 793-812.
6. Puntillo, Filomena, et al. Pathophysiology of musculoskeletal pain: a narrative review. Therapeutic advances in musculoskeletal disease 13 (2021): 1759720X21995067.
7. Van Dieën, Jaap H., et al. Motor control changes in low back pain: divergence in presentations and mechanisms. Journal of Orthopaedic & Sports Physical Therapy 49.6 (2019): 370-379.
8. Fang, Yehong, et al. Inhibition of muscular nociceptive afferents via the activation of cutaneous nociceptors in a rat model of inflammatory muscle pain. Neuroscience Bulletin 36.1 (2020): 1-10.
9. Antal, Miklós. Molecular Anatomy of Synaptic and Extrasynaptic Neurotransmission Between Nociceptive Primary Afferents and Spinal Dorsal Horn Neurons. International Journal of Molecular Sciences 26.5 (2025): 2356.
10. Boyle, Kieran A., et al. Defining a spinal microcircuit that gates myelinated afferent input: implications for tactile allodynia. Cell Reports 28.2 (2019): 526-540.