Wady stóp i nóg u dzieci – Konieczny Fizjoterapia

Wady stóp i nóg u dzieci – czy należy się nimi martwić?

1. Wstęp

Rozwój kończyn dolnych u dzieci jest procesem dynamicznym i naturalnym. Wiele nieprawidłowości, które obserwują rodzice, to tzw. warianty rozwojowe – w większości przypadków samoistnie ustępują w trakcie wzrastania dziecka. Istnieją jednak sytuacje, gdy warto skonsultować się ze specjalistą.

Poniżej opisujemy najczęściej spotykane wady ustawienia stóp i nóg, ich przyczyny, sposób rozpoznania oraz zasady postępowania.

2. Wady stóp

1. Ustawianie stóp do środka („In toeing” – chód gołębi)

Objawy: dziecko chodzi ze stopami skierowanymi do środka, co może powodować potykanie się.

Częstość: ok. 2/1000 dzieci.

Przyczyny:

przywiedzenie śródstopia – u dzieci w 1. roku życia,
rotacja wewnętrzna piszczeli – najczęściej 2–3 r.ż.,
antewersja szyjki kości udowej – u starszych dzieci.

Diagnostyka: ocena stopnia rotacji wg metody Staheli. Zwykle nie są potrzebne badania obrazowe.

Leczenie: w większości przypadków wada koryguje się samoistnie. Operacja jest konieczna tylko w przypadku znacznej deformacji.

2. Przywiedzenie śródstopia (metatarsus adductus)

Deformacja przedniej części stopy przesuniętej do środka.
Częstość: 1:5000 urodzeń, częściej u chłopców, bliźniąt i wcześniaków.
Zwykle obustronna, bardziej nasilona w lewej stopie.

Diagnostyka: ocena kształtu stopy (litera C) i klasyfikacja wg Blecka.

Leczenie:

80–90% przypadków ustępuje samoistnie do 1. roku życia,
w cięższych deformacjach: trójpłaszczyznowa terapia stóp, terapia manualna, bandażowanie, gipsowanie,
w wyjątkowych przypadkach – leczenie operacyjne.

3. Płaskostopie

Charakterystyka: obniżony łuk przyśrodkowy stopy, często współistniejący z koślawością lub szpotawością pięty.

Rodzaje:

Stopa płaska elastyczna – częsta, dziedziczna, objawia się tylko w pozycji stojącej.
Stopa płaska sztywna – rzadsza, spowodowana zrostem kości stępu.

Diagnostyka:

przy stopie elastycznej – badania dodatkowe niepotrzebne,
przy podejrzeniu stopy sztywnej – RTG lub TK.

Leczenie:

wkładki i buty ortopedyczne nie korygują wady (mogą łagodzić ból u sportowców),
wada często ustępuje samoistnie,
operacja tylko w poważnych deformacjach,
skuteczna jest aktywność fizyczna i ćwiczenia stóp (chwytanie przedmiotów palcami, wspinanie się, bieganie, jazda na rowerze).

3. Rotacja wewnętrzna piszczeli

Najczęściej u dzieci 2–4-letnich.
Objawy: stopy skierowane do środka, potykanie się, „niezdarne” chodzenie.

Diagnostyka: ocena rotacji podudzia metodą Staheli. Badania RTG tylko przy podejrzeniu chorób (krzywica, choroba Blounta, dysplazja rozwojowa).

Leczenie: wada zwykle samoistnie się koryguje wraz ze wzrostem. Stosowanie wkładek czy szyn nie przyspiesza poprawy. Operacja rzadko konieczna.

4. Kolana szpotawe i koślawe

Naturalny rozwój:

do 2. r.ż. – fizjologiczna szpotawość,
2–4 r.ż. – fizjologiczna koślawość,
6–8 r.ż. – kolana powinny ustawić się w osi kończyn.

Badanie:

kolano szpotawe – odległość między kolanami ≤ 6 cm,
kolano koślawe – odległość między kostkami ≤ 8 cm.

Leczenie: zwykle korekcja następuje samoistnie (do 4 r.ż. szpotawość, do 8 r.ż. koślawość). Wkładki i szyny nie są skuteczne. Kluczowa jest aktywność fizyczna i korekcja nawyków posturalnych.

5. Antewersja szyjki kości udowej

Częściej występuje u dziewczynek w wieku 4–7 lat.
Może być dziedziczna i najczęściej dotyczy obu bioder.
Objawy: rzepki „patrzą na siebie”, dziecko często siada w pozycji „W”.

Badanie: ocena rotacji stawu biodrowego w leżeniu na brzuchu. Antewersję rozpoznaje się, gdy rotacja wewnętrzna przekracza 70°.

Leczenie:

wkładki, buty korekcyjne i ortezy nie są skuteczne,
wada zwykle koryguje się samoistnie do 8. roku życia,
w ciężkich przypadkach po 8 r.ż. – leczenie operacyjne,
ważna jest nauka prawidłowych nawyków (unikanie siadu w literę W, zachęcanie do siadu po turecku, korekcja przeprostów kolan).

6. Zwiększona rotacja zewnętrzna („Out toeing” – chód Charlie Chaplina)

Objawia się stawianiem stóp na zewnątrz.
Częściej u dzieci otyłych, może współistnieć z płaskostopiem.

Przyczyny: retrowersja szyjki kości udowej, nadmierna rotacja zewnętrzna piszczeli.

Diagnostyka: ocena ustawienia nóg w wieku niemowlęcym i pomiar kąta rotacji (nie powinien przekraczać 30°). U dzieci powyżej 8 lat – RTG.

Leczenie: zwykle nie jest konieczne. Zalecane korygowanie nawyków (chodzenie „palcami do przodu” – np. ćwiczenia z chodzeniem po linii), redukcja otyłości, aktywność fizyczna. Operacja tylko w skrajnych przypadkach.

7. Kiedy wady nóg wymagają konsultacji lekarskiej?

gdy występują tylko po jednej stronie (asymetryczne),
gdy ograniczają ruchy stóp lub bioder,
gdy towarzyszą im inne deformacje (tułów, twarz),
gdy rozwój dziecka odbiega od normy.

8. Jak wspierać prawidłowy rozwój nóg dziecka?

zapewnij dziecku codzienną aktywność fizyczną (WHO: min. 1 h dziennie na świeżym powietrzu),
dbaj o prawidłową dietę (wapń, witamina D), unikaj otyłości,
zadbaj o swoją postawę – przykład idzie z góry! Ucz dziecko prawidłowych nawyków postawy (unikanie siadu w literę W, zakładania nogi na nogę),
pozwól chodzić boso,
wybieraj wygodne, elastyczne obuwie zamiast sztywnego.

9. Jak może pomóc fizjoterapeuta?

Diagnoza i pokierowanie dalej – fizjoterapeuta pomoże określić rodzaj wady, a w razie potrzeby skieruje do innych specjalistów (np. ortopedy, neurologa).
Terapia manualna – w przypadku ograniczenia ruchomości skuteczna jest praca z terapeutą, obejmująca mobilizacje stawowe i rozciąganie mięśni.
Ćwiczenia przy wadach elastycznych – fizjoterapeuta dobierze odpowiedni zestaw ćwiczeń dostosowany do wieku i możliwości dziecka.

👉 Pamiętaj! Korekta wad postawy wymaga regularnej, systematycznej i cierpliwej pracy w domu – same zajęcia z fizjoterapeutą, nawet raz w tygodniu, nie będą skuteczne, jeśli nie będziecie ćwiczyć codziennie i nie wprowadzicie zmian w nawykach.

💡 Tylko współpraca między fizjoterapeutą, rodzicem i dzieckiem daje rzeczywiste efekty!

10. Mity i fakty

Mit: wkładki zawsze korygują płaskostopie.
Fakt: wkładki mogą zmniejszać ból i zapobiegać przeciążeniom, ale nie zmieniają budowy stopy.
Mit: dziecko musi nosić twarde buty, aby stopy się „nie rozleniwiły”.
Fakt: miękkie, elastyczne buty i chodzenie boso lepiej wzmacniają mięśnie stóp.
Mit: krzywe kolana zawsze wymagają leczenia.
Fakt: w większości przypadków to naturalny etap rozwoju, który koryguje się samoistnie.

11. Checklista dla rodzica – na co zwrócić uwagę?

✅Czy wada występuje po obu stronach czy tylko na jednej nodze?
✅Czy dziecko skarży się na ból podczas chodzenia lub zabawy?
✅Czy rozwój ruchowy przebiega prawidłowo – dziecko chodzi, biega, skacze bez większych trudności?
✅Czy z czasem wada zmniejsza się, czy raczej się nasila?

👉 Jeśli zauważasz niepokojące sygnały, warto skonsultować się z fizjoterapeutą lub ortopedą.

Masz wątpliwości? Skonsultuj się ze specjalistą

Rozwój nóg dziecka często budzi pytania i obawy – to naturalne. Pamiętaj jednak, że nie musisz zostawać z tym sam.

📞 Skontaktuj się ze specjalistą, jeśli chcesz upewnić się, że rozwój Twojego dziecka przebiega prawidłowo.

👣 Wczesna konsultacja to najlepszy sposób, by zyskać spokój i – jeśli będzie to potrzebne – szybko rozpocząć odpowiednią terapię.

12. Bibliografia

S. Jones, S. Khandekar, E. Tolessa, Normal Variants of the Lower Limbs in Pediatric Orthopedics, International Journal of Clinical Medicine, Vol. 4 No. 7B, 2013, pp. 12–17. doi:10.4236/ijcm.2013.47A2004.